მაგრამ, იმას რასაც შენ გეუბნები, არ ვეტყვი სხვებს, რომლებიც აგრეთვე თავის თავს მიწის მუშას ეძახიან, და ნამდვილად კი ამგვარი არ არიან. ვინ არიან ეს ეგრედ წოდებული მუშები, ეს მიწის გამაპოხიერებელნი? ერთი დაიბადა დიდ კაცად. როგორც კი მოასწრეს აკვანში ჩადება იმისი, რომელიც გახვეული იყო ნაზ ქსოვილებში და ძვირფას აბრეშუმებში, მოვიდნენ მღვდელი, მსაჯული, ნოტარიუსი და სხვა პირები, რათა თაყვანი ეცათ ახალდაბადებულისთვის, როგორც მომავალი მიწის მფლობელისთვის. კარის კაცნი, მამაკაცები და ქალები ყოველი მხრიდგან მოედინებიან და მოაქვთ საჩუქრები, ძვირფასი ქსოვილები, რომლებშიც ვერცხლია ჩაქსოვილი და ოქროს ზიზილ-პიპილები; და მაშინ როდესაც მას თავზე აყრიან საჩუქრებს მწერლები დიდ წიგნებში სწერენ, რომ ბავშვი ჰფლობს – აქ წყაროებს, იქ მდინარეებსა, უფრო შორს კი ტყეებს, მინდვრებს და საბალახოებს, იქ ბაღებს და კიდევ სხვა ველებს, სხვა ტყეებს, სხვა საძოვრებს. მას აქვს ქონება მთებში და და ბარებში; ის კი არა, მიწის ქვეშაც მას მოეძევება მსხვილი ქონება, სადაც კაცები ასობით და ათასობით მუშაობენ, როდესაც ის მომწიფდება, იმან იქნება ინახულოს როდისიმე ეს ქონება, რომელიც მან იმკვიდრა დედის მუცლიდგან გამოსვლისთანავე, – შეიძლება არც შეიწუხოს თავი და არც კი დახედოს მას; მაგრამ სულერთია, ნაყოფს მოაგროვებს და გაყიდის ის. ყოველი მხრიდგან შარით და რკინის გზით, წყლის ნავებით და ზღვის ხომალდებით მასთან დაიწყებს დენას ოქროთი სავსე ტომრები – მისი მამულების შემოსავალი. მერე რა? როდესაც ჩვენ ძალა გვექმნება, დავტოვოთ ყველა ეს ნაყოფები ადამიანის შრომისა ამ მემკვიდრის ზანდუკებში? დავტოვოთ შეუხებლად ეს საკუთრება? არა ჩემო მეგობრებო, ჩვენ ყველა ამას წავიღებთ. დავხევთ იმ ქაღალდებს და გეგმებს, დავამტვრევთ ამ სასახლეების კარებს, ჩვენ დავეპატრონებით ამ მამულებს. «იმუშავე, ვაჟბატონო, ვეტყვით ჩვენ მას, თუ გინდა, რომ სჭამო. აღარაფერი ამ სიმდიდრეებისგან შენ აღარ გეკუთვნის».
მეორე ბატონი კი, რომელიც დიბადა სააზნაურო საბუთების ქაღალდ მოკლებული და რომელთანაც არც ერთი პირფერი არ გამოცხადებულა თაყვანის საცემად სამშობლო ქოხში ან სახურავში, მაგრამ რომელმაც მოახერხა გამდიდრებულიყო თავის პატიოსან ან უპატიოსნო შრომით? მას არ ჰქონდა მიწის ნაჭერიც კი, სადაც მას შეეძლო თავისი თავი შეეფარებინა, მაგრამ მან მოახერხა სპეკულაციის ან დაზოგვის საშუალებით თავისი ბატონების ან ბედის მოწყალებით შეეძინა უზარმაზარი სივრცეები, რომლებსაც ეხლა ის ავლებს კედლებს და ღობეებს: ის მკის იქ, სადაც მას არ მოუმკია, ის სჭამს და აგროვებს პურს, რომელიც სხვამ მოიმუშავა თავისი შრომით. ნუთუ პატივის ცემით უნდა მოვეპყრათ ჩვენ ამ სხვა საკუთრებას გამდიდრებული ღატაკისა, რომელიც თვით არ მუშაობს და თავად იჩემობს მიწას, რომელსაც მონების ხელით ამუშავებს? არა ჩვენ არ დავინდობთ ამ მეორე საკუთრებასაც, ისე, როგორც პირველს. აქაც ისე, როდესაც ჩვენ ძალა გვექმნება, ჩვენ წავუღებთ ამ მამულებს და ვეტყვით იმას, ვინც სთვლის თავის თავს მათ პატრონად:
«იქით მეტიჩარავ! შენ ოდესღაც მუშაობდი; მაშ განაგრძე. შენ გექმნება პური, რომელსაც დაიმსახურებ შენი შრომით, მაგრამ მიწა, რომელსაც შენ არ ამუშავებ, შენი აღარ არის. ამას იქით შენ პურის პატრონი აღარ ხარ.»
ამ გვარად ჩვენ წავიღებთ მიწას, მაგრამ წავიღებთ იმათგან, ვინც მას ფლობს, მაგრამ არ ამუშავებს და მივცემთ იმათ ვინც მუშაობს; მაგრამ მივცემთ იმისთვის კი არა, რომ მივცეთ მათ ნება თავის რიგზე გაყვლიფონ სხვა უბედურნი. მიწის რაოდენობა, რომელზედაც ცალკე პირს, ოჯახს ან მეგობრების ჯგუფს აქვს უფლება, არ შეიძლება აღემატებოდეს იმ ზომებს, რომლების მუშავება შესაძლებელი იქმნება პირადი ან საერთო შრომით. როგორც ეს ზომები გადააცილებენ საზღვარს იმ სივრცისას, რომელიც შეილება დამუშავდეს მათ მიერ, ისინი მტყუანი იქმნებიან ზედ მეტის მოთხოვნაში; ამ ზედ მეტით სარგებლობა ეკუთვნის სვა მუშას. ის, რასაც შენ ამუშავებ, ჩემო ძმაო, – შენია, და ჩვენ შეგვიძლია შეგინახოთ ეს ყოველი ჩვენ განკარგულებაში მყოფ საშუალებით; მაგრამ მიწა, რომელსაც შენ არ აკეთებ ეკუთვნის შენ ამხანაგს. მიეცი მას ადგილი, ისიც მოახერხებს მუშაობას.
მაგრამ თუ თვითეულ თქვენგანს აქვს უფლება თვით წილ მიწაზე, ნუ თუ თქვენ მაშინ ერთი მეორისგან განცალკავებით იცხოვრებთ? ერთი წვრილი გლეხი, მესაკუთრე ან მოიჯარადრე, მეტად სუსტია, რომ ებრძოლოს ერთბაშად ძუნწ ბუნებასაც და ბოროტ-მჩაგვრელებს. თუ ცხოვრებაში თავი გაიტანა, ეს მხოლოდ უზარმაზარი მეცადინეობის მეოხებით იქმნება მან უნდა შეეგუოს ამინდის ყველა ჭირვეულობას და ათას შემთხვევაში დაემორჩილოს ნებისმიერ წამებას. ყინვა იქმნება თუ მწვავე მზე, წვიმა თუ ქარი, ის ყოველთვის სამუშავოზე უნდა იყოს, მის მოსავალს მოვარდნილი წყალი წალეკავს ან მზე დასწვავს, – ის გულდამწვარი მოაგროვებს ნარჩენებს, რომლებიც მას არ ეყოფა თავის გამოსაკვებათ. დადგება თესვის დღე, – ის გამოიღებს პირიდგან უკანასკნელ მარცვალს და ჩააგდებს ნახნავში. მის უიმედობაში მას რჩება მხურვალე რწმენა, ის მსხვერპლად სწირავს თავისი ღატაკი მოსავლის ნაწილს, რომელიც მისთვის ასე საჭიროა, იმ იმედით, რომ მკაცრი
ზამთრის შემდეგ, მოღალატე და დაუდეგარი გაზაფხულის შემდეგ, გოლვიანი ზაფხულის შემდეგ, პური მაინც მოვა და შეიძლება გააორკეცებს, გაათკეცებს ნათესს. რა ღრმა სიყვარულს ინახავს ის ამ მიწისას, რომელიც აიძულებს მას ასე ბევრი იშრომოს, ასე ბევრი იტანჯოს მუდმივ შიშში და იმედის გაცრუებაში და აღტაცებაში მოვიდეს იმ სიხარულისაგან მღელვარე სავსე თავთავების დანახვაზე. გლეხის მიწის სიყვარულზე უმძლავრესი სიყვარული არ არსებობს, მიწის, რომელსაც ის ხნავს და სთესავს, რომლისგანაც ის გამოვიდა და სადაც ის მიბრუნდება! და მიუხედავად ამისა რამოდენი მტრები ახვევია მას გარეშემო და უთვალთვალებენ ამ მიწას, რომელიც მას აგრე რიგად უყვარს. ხარჯის ამკრები ხარჯს ადებს მის სახნისს და მიაქვს მისგან მისი პურის ნაწილი; ვაჭარს მიაქვს მეორე ნაწილი; რკინის გზა მას ჰქურდავს საქონლის გადაზიდვაში ყოველი მხრით მას ატყუებენ. და რამოდენიც უნდა უყვიროთ ჩვენ იმას: «ნუ გადაიხდი გადასახადებს, ნუ გადაიხდი საიჯარო ქირას,» – ის მაინც იხდის, იმიტომ რომ ის ერთია, იმიტომ რომ ის ვერ ენდობა თავის მეზობლებს – სხვა წვრილ გლეხებს, მესაკუთრეებს ან მოიჯარადრეებს და ვერ ჰბედავს შეუთანხმდეს მათ. შიშით და განცალკავებით ჰყავთ გლეხები მორჩილებაში.
საერთო მტერთან სახელმწიფოსთან და ბატონთან ბრძოლაში უფრო ღონიერია ის გლეხები, რომლებიც სცხოვრობენ საზოგადოებებათ, როგორც «ზადრუგა» და «მირი» რუსეთის და სხვა სლავიანურ ქვეყნებში. მიწა – მათი საზოგადოებრივი საკუთრებაა და ის არ ნამცეცდება მრავალრიცხოვან ნაჭრებათ, რომლებიც არიან ღობე, კედელ და თხრილ შემოვლებულნი. მათ არ მოსდით დავა თავთავის გულისათვის, რომელიც ნახნავის მარცხნით ან მარჯვნით ამოვიდა. მათ არც სასამართლოს ბოქაული ჰყავთ, არც ადვოკატები, არც ნოტარიუსები ამხანაგებთან საქმის მოსაწყობათ. მოსავლის მოწევის შემდეგ, ახალი მუშაობის დროის დაწყებამდი, ისინი იკრიბებიან ერთად თავიანთი საერთო ინტერესების გასათვალისწინებლად. ქალი შეირთო ვინმემ, თუ ბავშვი დაიბადა ოჯახში ან საზოგადოთ მოემატათ ახალი წევრი, – ყველა სჯის თავის ახალ მდგომარეობას და იღებენ ზედმეტ ნაწილს საერთო ქონებიდგან მომატებული მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად. ხვედრი მიწები ან დიდდებიან ან მცირდებიან, მიწის და თემის წევრების რაოდენობის მიხედვით, და თვითეული აკეთებს თავის მინდორს, იმ შეგნებით ბედნიერი, რომ მშვიდობიანი განწყობილებაში ცხოვრობს თავის ძმებთან, რომლებიც მუშაობენ აქვე მიწაზე, რომელიც ყველას მოთხოვნილებები თანახმად არის მიზომვილი. თუ შემთხვევამ მოიტანა ამხანაგები ერთი მეორეს ეხმარებიან: იქმნება ვისიმე ქოხი დაიწვა, – ყველა ერთად ახალის აშენებას შეუდგებიან, იქმნება მინდვრის ნაწილი გადარეცხა წვიმამ, – მაშინ მეორეს უთმობენ დაზარალებულს. ვინმე ერთი მწყემსს თემის ჯოგს და საღამოს ცხვრები და ძროხები თავად ბრუნდებიან თავიანთ თავლაში, უმეხრეოდ. თემი წარმოადგენს ერთ და იმავე დროს თვითეულის და ყველას საკუთრებას.
მაგრამ, როგორც ცალკე პირი, ისე თემი სუსტია, თუ ის განკერძოებული დარჩა. თუ მთელ თემს მიწა აკლია, მაშინ ყველა მშიერი უნდა დადგეს! ის განუწყვეტილ მტრობაშია უფრო მდიდარ მებატონესთან, რომელიც მუდამ დავას აცხადებს ერთ ან მეორე მინდვრის თაობაზე,
ერთ ან მეორე საძოვარზე. ის გულდაგულ იბრძვის და ერთი მებატონე რომ ყოფილიყო, ის ჩქარა გამოუყვანდა წირვას მის სიხარბეს, მაგრამ მებატონე ერთი არ არის: მას ემხრობა გუბერნატორი და პოლიციის უფროსი, მღვდლები და მსაჯულები, მას ზურგს უმაგრებს მთელი მთავრობა თავისი კანონებით და ჯარით. თუ საჭირო შეიქმნა მის სამსახურისთვის მზად არის ზარბაზნები იმათ დასახვრეტად, ვისაც არ უნდა დაუთმოს მას სადავო მიწა. ამ გვარად თემი თუნდაც ათასჯერ მართალი იყოს, ყველაფერი ისეა მოწყობილი, რომ მთავრობა მაინც თემს გაამტყუნებს. და რამოდენიც არ უნდა ვუყვიროთ მას ისე როგორც ხარჯის გადამხდელებსაც: «ნუ დაუთმობ!» ის ისე, როგორც პირველი, იძულებული იქმნება დაუთმოს თავისი განკერძოვების და სისუსტის წყალობით.
ამ რიგათ ყველა თქვენ წვრილი მესაკუთრეების – დამოკიდებულნი ან თემებად მცხოვრებნი – ძლიერ სუსტნი ხართ ყველა იმათთან საბრძოლველად, ვინც თქვენს დამონებას ცდილობს: უზურპატორებთან, რომლებიც ექადიან თქვენ მიწის ნაფლეთს, მართველებთან, რომლებიც თქვენ გაცლიან ხელიდგან თქვენი შრომის ნაყოფს. თუ თქვენ ერთად არ შეერთდით თქვენ მალე იგივე ბედი გეწევათ რაც მილიონისგან მილიონ ადამიანებს, რომლებიც უკვე ყოველ უფლებას მოკლებულია ნათესზე და მოკრეფაზე, ცხოვრობენ დაქირავებულ შრომის მონობაში, პოულობენ სამუშავოს მხოლოდ მაშინ, როდესაც მეპატრონეებს ესურვებათ და სასარგებლოთ მიაჩნიათ მისი მიცემა, მუდამ იძულებული არიან ღვთის გულისათვის მოწყალება ეძიონ და სხვა სახით, – ხან დამცირებულად ითხოვონ სამუშავო, ხან მოწყალებისთვინაც კი ხელი გაიშვირონ. მათ უკვე მიწა აღარ აქვთ; თქვენც შეიძლება მსგავსი ბედი გეწვიოთ.
არის კი ამგვარი დიდი განსხვავება თქვენ და მათი ბედის შორის? უბედურება მათ უკვე ეწვიათ, – თქვენ კი გეწვევათ დღეს თუ არა ხვალ. მაშ შეერთდით თქვენ საერთო უბედურებაში და ხიფათში, რომელიც თქვენ გექადის, დაიცვათ ის, რაც თქვენ დაგრჩათ და დაიბრუნეთ ყოველი დანაკარგი.
თორემ თქვენ გელის მძიმე ხვედრი, ნუ დაივიწყებთ, რომ ჩვენ ვცხოვრობთ მეცნიერების და სისტემების საუკუნეში, ჩვენი მართველები, რომლებსაც თავის განკარგულებაში ჰყავთ პროფესორების და ქიმიკოსების არმია, გიმზადებენ თქვენ ისეთ ორგანიზაციას, რომელშიდაც ყველაფერი განაწილებული იქმნება, როგორც ქარხანაში, სადაც მანქანა ყველაფერს მართავს, თითქმის ადამიანებსაც, სადაც, ეს უკანასკნელნი – სადე, ბორბლები – გადაგდებული იქმნებიან, როგორც კი მსჯელობას და სურვილს გაოიჩენენ.
და ამვარად ამერიკის უდაბნოებში, ნაყოფიერ ოლქებში, მიწის უზარმაზარი სივრცეები დათმობილია სპეკულიანტების კომპანიებისათვის, რომლებიც მშვენიერ განწყობილებაშია არიან მთავრობიასთან, როგორც ყველა მდიდრები და არამზადები, რომლებსაც ბედმა გამდიდრება არგუნა. რადგან თავისი განკარგულებაში ჰყავენ კაცები და აქვთ თანხები, ამიტომ ისინი ამ ბინებს პურის ქარხნებად აქცევენ.
აი ამ გვარი მიწის კულტურის ნიმუში ერთ პროვინციაშია.
ამ უზარმაზარ სივრცეზე მეურნეობის ხელმძღვანელობა მინდობიალია ერთ კაცზე, რომელიც ემსგავსება რაღაც გენერალს, განათლებულს, გამოცდილს, კარგ მიწათმოქმედს და კარგ გამყიდველს და რომელიც «მარდია მიწის წარმოების და მუსკულების ძალით ნამდვილი ღირებულობის და ფასების ხელოვნებაში. ეს ბატონი ცხოვრობს მოხერხებულ სადგომში თავის მამულების შუაგულში. თავლებში მას ასი გუთანი აქვს, ასი სათესავი მანქანა, ასი სათიბი მანქანა, ოცი საფქვავი; ორმოცდაათი ვაგონი, რომლებიც გადაბმული არიან ლოკომოტივებზე, მუდამ სრიალობენ რელსებზე მინდვრებში გამართულ ვაგზლებიდგან უახლოვეს ნავთსადგურამდე. ნავთ-საყუდელიც, ზღვის ორთქლ-მავალებიც, რომლებიც ნავთ სადგურში სდგანან აგრეთვე მამულის პატრონის საკუთრებას შეადგენენ. მისი სახლიდგან ყველა სხვა შენობებმდე გაყვანილია ტელეფონები; პატრონის ხმა ყოველი მხრიდგან ისმის. მას ესმის უმცირესი ხმაურობაც კი; ის ხედავს ყოველ მოძრაობას. არაფერი მის უბრძანებლად არ კეთდება; მისი მეპატრონის თვალი ყველაფერს უკვირდება.
მაგრამ რად იქცევა მუშა, გლეხი ამ ასე მშვენივრად მოწყობილ ქვეყანაში? მანქანები, ცხენები და ადამიანები სრულიად ერთნაირად არიან მოხმარებულნი: მათ უყურებენ როგორც ძალის ჯამს, რომელიც უნდა იქმნას მოხმარებული უდიდესი სარგებლობით პატრონისათვის: გამოწურონ მისგან რაც შეიძლება მეტი ნაყოფი უმცირესი ხარჯით. საჯინიბოებს ისეთი მდებარეობა აქვთ, რომ შენობისგან გამოსვლისთანავე ნაბიჯითვე ცხოველებს უკვე გაჰყავთ ნახნავი, რომელიც მთელი მინდვრის სიგრძეზე მიდის რამოდენიმე ვერსტზე: თვითეული მათი ნაბიჯი გამოანგარიშებულია და თვითეულს შემოაქვს შემოსავალი პატრონისათვის.
სწორედ ამ გვარადვე, მუშის თვითეული მოძრაობა, როგორც კი ის გადასცდება საერთო საძინებელ ოთახის კარის ზღურბლს გამოანგარიშებული, გაზომილი არის. აქ არ არის არც ცოლები, არც ბავშვები, რომლებსაც შეეძლოსთ მუშაობას მოაცდინონ ან ალერსით, ან კოცნით. მუშები არიან დაყოფილნი პატარა რაზმებად, რომლებსაც თავისი უნტერები, კაპიტნები და მიუცილებელი ჯაშუშები ჰყავთ. თვითეული ვალდებულია მეთოდუიურად შეასრულოს დანიშნული სამუშავო და დაიცვას სრული სიჩუმე. გატყდება რომელიმე მანქანა, – მას გადააგდებენ დასამტვრევათ, თუ მისი შეკეთება არ შეიძლება; დაეცემა ცხენი და ფეხს მოიტეხს, – მას ყურში რევოლვერს დააცლიან, მოჰკლავენ და ლეშს წაიღებენ. დაეცემა ადამიანი დაღლილობისგან, მოიტეხ ხელს ან ფეხს, ციება შეიპყრობს, – მას იქვე არ ათავებენ, მაგრამ გააგდებენ; დაე მოკვდეს თავისთვის სადმე სხვაგან და არავინ შეაწუხოს თავისი ჩივილით.
უმთავრესი სამუშაოების გათავების შემდეგ, როდესაც ბუნება ისვენებს, ისვენებს მართველიც და ითხოვს თავის ჯარს. შემდგომ წელს ის ყოველთვის იშოვნის გასაქირავებელ ძვლებს და მუსკულებს, მაგრამ ის არაფრის გულისთვის არ აიყვანს გასული წლის მუშებს: იმათ შეუძლიანთ დაიჩემონ თავისი გამოცდილება, წარმოიდგინონ, რომ თვით პატრონზე
ნაკლებადაც არ იციან, კარგათ არ დაემორჩილებიან, და ვინ იცის? იქნება კიდეც შეუყვარდეთ მათი ნაკლები მიწა და წარმიდგინონ, რომ ის მათია!
კაცობრიობის ბედნიერება, რომ მილლიონერების პატარა ჯგუფის შექმნაში შესდგებოდეს, მილლიონერების, რომლებიც ნაყოფების გროვას აგროვებენ თავიანთ ჭირვეულობათა და ვნებათა დასაკმაყოფილებლად, იმ ნაყოფების, რომლებიც დამონებული მუშების შრომის ნაწარმოებია, – ეს მეცნიერული დამუშავება მიწის «კატორჟნიკების» მიერ, იქმნებოდა იდეალი. რა საოცარ ნაყოფს იძლევიან ეს ფინანსიური დაწესებულება! ხუთასი კაცის შრომით მომუშავებულ პურს, შეუძლია გამოჰკვებოს ორმოცდაათი მილლიონი სული; მუშებზე დახარჯულ უმნიშვნელო რამეს შემოაქვსთ პურის უზარმაზარი რაოდენობა, რომლითაც ტვირთავენ ხომალდებს და ყიდიან მას ათჯერ უფრო ძვირად ვინემ მისი წარმოების ღირებულების ხარჯი.
მართალია, თუ მომხმარებელთა მასსა ძლიერ გაღატაკდა სამუშავოს და სამუშავო ქირის უქონლბის გამო, მას აღარ შეეძლება იყიდოს ყველა ეს ნაწარმოები და შიმშილით სიკვდილ გადაწყვეტილი, აღარ გაამდიდრებს სპეკულიატორებს. მაგრამ ეს უკანასკნელები არ არიან დაინტერესებული მომავლით: ჯერ გამდიდრება, ოქროთ მოფენილი გზით სიარული, შემდგომ კი გამოჩნდება, – შვილები როგორმე გამოვლენ დახლართულ საქმეებიდგან, «ჩვენს შემდგომ, წარღვნა!»
აი ამხანაგო მუშებო, როგორ ბედს გიმზადებენ შენ! თქვენ გამოგართმევენ საყვარელ მიწას. სადაც თქვენ პირველად გამოარკვიეთ საიდუმლო პურის ღერისა, რომელიც მაგარ ნიადაგს სჭრიდა და ამოდიოდა. თქვენ გამოგართმევენ მინდვრებს და ყანებს; თვით თქვენ წაგიყვანენ, მიგაბამენ შენ რკინის მანქანაზე, რომელიც კვამლს აფრქვევს და სისინებს, და შავი კვამლის ღრუბლებში გახვეული თქვენ უნდა აბრუნოთ რომელიმე ბორბალი, იქნიოთ ხელები დღეში ათი თორმეტი ათასჯერ – ამას ერქმევა მიწათ მოქმედება.
მაშინ ფიქრად ნუ მოგივათ სიყვარული, როდესაც თქვენ აღეგძრებათ სურვილი ცოლის ყოლისა; ნუ მოიბრუნებთ თავს გამვლელ ახალგაზრდა ქლიშვილისკენ: უფროსი ოსტატი არ მოგითმენთ, რომ თქვენ პატრონს დრო მოჰპაროთ. თუ პატრონმა მოისურვა მოგცეს თქვენ ნება ქალის შერთვისა და თქვენ მიერ ჩამომავლობის დატოვება, – ეს იმას ნიშნავს, რომ თქვენ მას ძლიერ მოეწონეთ; თქვენ ის მონური სული გექმნებათ, რომელიც მას სურდა შეექმნა, თქვენ საკმაოთ საზიზღარი იქნებით, რადგან ის ნებას აძლევს დაბალ ჯიშს არ გაქრეს.
თქვენ მოგელისთ მუშა კაცის, მუშა ქალის, ქარხნის შვილის მომავალი! ძველი მონობა არასოდეს ახალზე უფრო მეთოდიურად არ ამახინჯებდა კაცის ბუნებას, რომ ის დაექვეითებინა უბრალო იარაღის ხარისხამდი.
რაღა დარჩა კაცური ამ გამოფიტულ, დამახინჯებულ, დაავადმყოფებულ არსებაში, რომელიც მუდამ ოფლის, ქონის და მტვერის ჰაერში სუნთქავს?
უშველეთ, რაც უნდა მოხდეს, თქვენ თავს ამგვარ სიკვდილისაგან. დაიცეთ ერთგულად თქვენი მიწა; ის თქვენია, თქვენი ქალების და ბავშვების, რომლებიც თქვენ გიყვართ. შეუერთდით ამხანაგებს, რომლების მიწას ექადის, ისე როგორც თქვენისას, მექარხნენი, ნადირობის მოყვარულნი, ჩარჩები. დაივიწყეთ ყველა თქვენი წვრილმანი უკმაყოფილებანი და შეერთდით თემებად, სადაც ყოველი ნაფლეთი მიწისა დაცული იქმნება თემის ყველა წევრების მიერ.
რიცხვით ასი, ათასი, ათიათასი კაცი, თქვენ უკვე საკმაოთ ღონიერი იქმნებით; მეპატრონის და მის მოსამსახურეების წინააღმდეგ; მაგრამ თქვენ კიდევ არ გექმნებათ იმოდენი ძალა, რომ სძლიოთ მხედრობა. მოიხმეთ თან ყველა ისინიც, რომლებსაც არა ფერი გააჩნიათ, ყველა ქალაქის მუშები, რომლებიც თქვენ იქნება შეგაძულეს, მაგრამ რომლებიც უნდა გიყვარდენ, რადგან ისინი მოგეხმარებიან თქვენ გაიმაგროთ მიწა და დაიბრუნოთ ის, რაც თქვენ წაგართვეს. მათთან ერთად თქვენ გაანადგურებთ ღობე-ყორეებს და შეჰქმნით უზარმაზარ თემს ადამიანებისას, სადაც ყველა თქვენ იმუშავებთ საერთოდ თქვენი ბედნიერებისათვის, მისცემთ სიცოცხლეს და სიმშვენიერეს ამ საოცარ მიწას, რომელიც ჩვენ გვაძლევს პურს.
მაგრამ თუ თქვენ ეს არ ჰქენით, ყველაფერი დაკარგული იქმნება. თქვენ მონებათ და მათხოვრებათ დაიღუპებით. «თქვენ გინდათ სჭამოთ», უთხრა, ცოტა ხანია მასაქეთ, ალჟირის ქალაქის თავმა სამუშავოს მოკლებულთ წარგზავნილებს, «მაშ სჭამეთ ერთმანეთი!»
